گزارش مکتوب... آيين هاي ماه رمضان در آذربايجان غربي
طلیعه رمضان که می آید صدای پایش را می توان همزمان با سراسر کشور در کوچه پس کوچه‌های شهر و روستاهای آذربایجان غربی شنید و بویش را استشمام کرد .
ماه مبارک رمضان در باور و فرهنگ مردم آذربایجان غربی با پاره ای از سنت ها و آداب و رسوم همراه شده است که اهمیت این ماه را در نزد مردم این خطه گوشزد می کند. در اعتقادات مردم این خطه، رمضان ماه نیایش و دعا، ماه عبادت و رستگار شدن و ماهی است منتسب به امام اول شیعیان ، حضرت علی ابن ابوطالب (ع) که از آن به بهترین نام‌ها یاد می‌کنند.
در آذربایجان غربی مردم بنا به سنتی دیرینه ، روزه گرفتن را از چند روز مانده به آغاز این ماه شروع می‌کنند که با این عمل، مردم باب مهیا شدن خود را برای ماه خودسازی باز می‌کنند.
مردم آذربایجان غربی با خانه تکانی به استقبال ماه مبارک رمضان می‌روند و یکی دو روز مانده به آغاز ماه مبارک رمضان ، نانی موسوم به quotation mark اپه quotation mark درست می‌کنند.
نان quotation mark اردیه و اپه quotation mark یک نوع نان محلی مغزدار است که روی آن با چنگال و ته استکان بزک شده است ، این نان از شیرینی‌های مخصوص ماه رمضان است.
خانم جلالی مدرس مرکز آموزش فنی و حرفه ای می گوید: حلوای ماه رمضان در بین مردم روستایی استان آذربایجان غربی به «تره» مشهور است که آرد آن را با مقداری شیر آمیخته کرده و پس از آنکه خشک شد با روغن حیوانی یا معمولی سرخ می کنند و به آن عسل اضافه می‌کنند.
وی اضافه می کند : پختن نوعی نان محلی با عنوان «یاغلی فتیر» هم در ماه رمضان بین خانواده‌های روستایی آذربایجان غربی رواج دارد . این نان علاوه بر مصرف بر سر سفره خانواده‌ها ، به نیت نذری و هدیه به همدیگر داده می‌شود و به عقیده مردم این منطقه کسی که از این نان بخورد در طول روز گرسنه نمی‌شود.
در کنار غذاهای مخصوص این ماه ، وسایل پذیرایی از مهمانان انواع حلواها و نانهای روغنی ، مرباهای مختلف و محصولات بومی است.
احمدی کارشناس فرهنگی در ارومیه می گوید : در آذربایجان غربی ، زنان روستایی در ماه رمضان مانند عید نوروز اقدام به غبارگیری از منازل کرده و مردم این منطقه نیز اقدام به غباروبی مساجد می‌کنند.
همچنین زنان مومنه آذربایجان غربی بر این اعتقادند خانه‌ای که برای شروع ماه رمضان پاک و تمیز نباشد ، خیر و برکت ماه مهمانی خدا از آن گریزان می‌شود.
بزرگترها بعد از رویت هلال ماه رمضان به چهره یک کودک معصوم یا یک فرد مومن و نمازخوان نگاه می‌کردند و اعتقاد داشتند که نگریستن به صورت آدم های بی‌نماز و روزه‌خوار، خوش یمنی در پی نخواهد داشت.
نگاه کردن به آیینه و فرستادن صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بعد از رویت هلال ماه هنوز هم به عنوان یک رسم در بین پیرمردان مناطق روستایی استان مرسوم است.
احمدی کارشناس فرهنگی در مورد این رسم هم می گوید: این عادت بر این اعتقاد مبتنی است که باید در ماه رمضان دل مومن همچون آیینه صاف و روشن باشد و از ناپاکی‌ها صیقل یابد.
پیرمردان برای این منظور همواره آینه کوچکی در درون جیب خود داشتند و بعد از اینکه خود به رویت آینه می‌پرداختند با فرستادن صلوات چندین بار آینه را به دور خود و اهل خانواده می‌چرخاندند؛ هر چند این رسم در طی سالیان اخیر به دلیل توسعه رسانه های گروهی ، موضوعیت خود را از دست داده اما هنوز که هنوز است بسیاری از پیرزنان و پیرمردان روستانشین به این کار مبادرت می کنند.
اما سحری خوردن و سحری بلند شدن هم برای خود در آذربایجان غربی و به ویژه در روستاهای آن آدابی دارد . روستائیان و عشایر آذربایجان غربی با صدای ضربه همسایه بر دیوار خانه و یا درب منزل شان از خواب بیدار می شوند .
خوردن وعده سحری یکی از مواردی است که علاوه بر توصیه های پزشکی ، توسط دین مبین اسلام نیز توصیه شده است و در زبان محلی به سحری ، لفظ « اوباشدان» می گویند .
قلی زاده کارشناس فرهنگی سارمان میراث فرهنگی و گردشگری استان می گوید : در قدیم ، راهها و سوراخ هایی که در زبان محلی «پاجا» نامیده می شد بین خانه ها وجود داشت و مردم از راه این منافذ ، همسایه ها را برای «اوباشدان» بیدار می کردند. اگر نور یا صدایی از خانه ای نمی آمد، همسایه ها فکر می کردند که افراد آن خانه روزه نمی گیرند و گاه آنها را با اصطلاح «دمیر بؤرک» خطاب می کردند.
موذنین در روستاهای استان ، با صدای نافذ و گیرایی، وقت سحر را بر پشت بام های منازل یا مساجد روستایی با دعایی که در محل به آن quotation mark مناجات quotation mark می‌گویند اعلام می کردند .
قلی زاده کارشناس فرهنگی سارمان میراث فرهنگی و گردشگری استان می گوید : مناجات شامل چند قطعه دعا به زبان عربی و ترکی و صلوات بر محمد و آل محمد (ص) بوده است.
پیرمردان در روستاها ، هنوز هم با حسرت زیادی خاطراتی از شیوه بیان ، گیرایی و زیبایی صدای مناجات خوانان قدیمی روستا نقل می‌کنند . همچنین در گذشته‌های نه چندان دور در مناطق روستایی وقت سحر و اذان صبح از روی حرکت ستاره‌هایی که اصطلاحا به آنها « اولکرلر» می‌گفتند تعیین می‌شد.
ماه رمضان در آذربایجان غربی ماه احسان، اطعام و تجدید دوستی‌هاست و اکثر خانواده‌ها، سعی می‌کنند حداقل برای یکبار در طول این ماه برای افراد فامیل و نزدیکان، افطاری بدهند.
افطار دادن به اندازه ای در بین مردم آذربایجان غربی جایگاه دارد که هر یک سعی می کنند در این امر بر دیگری پیشی گیرند و دادن افطاری‌های جمعی، برای مستمندان در سطح برخی از مساجد شهری و روستایی استان در شب های ماه رمضان مرسوم است.
در بین مردم آذربایجان غربی افطاردهی از هفته دوم ماه رمضان مرسوم است و معمولا فقرا را به مراسم افطاری دعوت می‌کنند و البته از افراد فامیل نیز وعده گرفته می‌شود؛ اما روزه داران آذربایجانی ها از نان های روغنی گرفته تا سوپ و خرماهای تزئین شده با گردو ، پنیر و سبزی ، مربا ، شیر برنج و انواع حلیم‌ها همراه با یک غذای محلی مثل «قویماق» ، «تره» (حلوی تر) یا «قئیقاناق» افطار می کنند.
امروزه نان روغنی پزهای بازاری کار را راحت کرده اند اما در زمان گذشته کدبانوی خانه، لذیذترین و خوشمزه ترین کلوچه ها، نان ها ،کیک ها و شیرینی ها را برای مهمانان روزه دار خود تدارک می دیدند.
مراسم نیمه ماه رمضان یعنی روز تولد امام حسن مجتبی (ع) نیز در آذربایجان غربی گرامی داشته می شود، هر چند مراسم عقد و عروسی در این ماه در بین مردم معمول نیست اما بسیاری از خانواده ها نیز فراهم کردن مقدمات یک زندگی مشترک و مراسم بله برون را در ایام رمضان پر برکت و میمون می دانند.
شب‌های احیا در آذربایجان غربی هم از جایگاه ویژه ای برخوردار است ؛ مساجد ، حسینه ها و مصلی ها همه از خیل مشتاقان وصال دوست و خریداران معرفت و تشنگان محبت و رحمت دوست آکنده و لبریز است.
quotation mark سبحانک یا لا اله الا انت ، الغوث الغوث خلصنا من النار یارب quotation mark و این آوای سوزناک هر آذربایجانی است که در شب های قدر از دل سینه های مالامال از امید رحمت و مغفرت پروردگار جاری می شود.
در این روزها و شب ها ، محبت ، مهربانی ، احسان و نیکوکاری مردم آذربایجان غربی و خانواده های آنان به اوج خود می رسد و خوشحال و با نشاط از آن جهت که رمضان این ماه پرفیض و برکت را دریافته اند و به این توفیق بزرگ نائل شده اند.
در عصر واپسین روز از ماه رمضان بسیاری از خانواده ها در بسیاری از شهرها و روستاها به زیارت اهل قبور رفته و نذر و احسان می کنند.کودکان و نوجوانان نیز از این آداب و رسوم سنتی و معنوی سهمی برای خود دارند . آنها پا به پای بزرگان و والدین خود سحری می خورند و چون ظهر شرعی فرا می رسد افطار زود هنگام می کنند که به آن quotation mark طاباق اوروجی quotation mark می گویند.
رسم کیسه‌دوزی 27 ماه رمضان هم در برخی مناطق این استان زنده و معروف است که روز 27 ماه رمضان شب قصاص ابن ملجم است.
در این روز زنان برخی مناطق کیسه‌ای می‌دوزند که به کیسه quotation mark لعن ابن ملجم quotation mark یا کیسه quotation mark مراد quotation mark معروف است. در شب بیست و هفتم ماه رمضان با هر سوزنی که به این کیسه می‌زنند ، یک بار به ابن ملجم لعنت می‌فرستند.
در آخرین شب ماه مبارک رمضان ، سرپرست خانواده با محاسبه میزان فطریه افراد آن را از قوت سالانه یا از پول توی جیب جدا کرده و در محل خاصی قرار می‌دهند.
فطریه در روستاها شامل آرد یا گندم می‌شود که سرپرست خانواده آن را در پشت در و در داخل منزل قرار می‌دهد که در اولین فرصت به افراد فقیر و مستمند تحویل دهد.
در برخی از مناطق روستایی و شهری در روز پایانی ماه رمضان ، بعد از ادای فریضه مغرب و عشا، آیین خداحافظی ماه رمضان برگزار می‌شود که این آیین شامل نمازهای مستحبی و دعاهاست.
همچنین در میان مردم روستایی آذربایجان غربی رسم بوده که مادر خانواده ، کاسه‌ای را پر از گندم می‌کند و از بزرگ تا کوچک بر روی آن دست می‌زنند و همه سعی می‌کنند در هنگام اعلام عید در خانه‌های خود باشند تا فطریه‌شان به گردن کسی نیفتد.
بعد از برگزاری نماز عید در مسجد محل، مردم به دید و بازدید می‌روند و خصوصا به کسانی سر می‌زنند که نوعید دارند.
اما هلال ماه شوال که به بام آسمان نقش می بندد حلول شوال و پایان رمضان حتمی است و فردایش عید فطر است و شادی و نشاطی دیگر ، به شکرانه توفیق یک ماه روزه داری و منزلت در جوار محبت پروردگار خانواده ها را در بر می گیرد.